University of Strathclyde

by

Neil J. Rowan BSc MSc PhD MIBiol MIFST

John E. Smith BSc MSc PhD DSc FIBiol FRSE

Richard Sullivan BSc MD PhD

Προοίμιο

Πολλά κλινικά σημαντικά φάρμακα, όπως η ασπιρίνη, η διγιτοξίνη, η προγεστερόνη, η κορτιζόνη και η μορφίνη, έχουν προέλθει άμεσα ή έμμεσα από ανώτερα φυτά. Λιγότερο αναγνωρισμένα αλλά μεγάλης κλινικής σημασίας είναι τα ευρέως χρησιμοποιούμενα φάρμακα από μύκητες όπως τα αντιβιοτικά, η πενικιλλίνη και η γκριζοφουλβίνη, τα αλκαλοειδή της ερυσιβώδους όλυρας και η κυκλοσπορίνη.

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχει γίνει ολοένα και μεγαλύτερη αναγνώριση του ρόλου του ανθρώπινου ανοσοποιητικού συστήματος στη διατήρηση της καλής υγείας. Ασθένειες που συνδέονται τώρα με δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού όπως ο καρκίνος, το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, το AIDS/HIV, η ηπατίτιδα και οι αυτοάνοσες παθήσεις έρχονται όλο και περισσότερο στο προσκήνιο και δίνουν ιδιαίτερη προσοχή τόσο από ιατρικούς ερευνητές όσο και από κλινικούς γιατρούς. Ιστορικά, οι μεγαλύτεροι μύκητες, τα μανιτάρια, είχαν μακρά και επιτυχημένη φαρμακευτική χρήση ειδικά στην παραδοσιακή κινεζική κλινική ιατρική για πολλές μορφές ανοσολογικών διαταραχών. Οι Κινεζικές Φαρμακοποιίες τεκμηριώνουν τη χρήση πάνω από 100 ειδών μανιταριών από επαγγελματίες της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής, για ένα ευρύ φάσμα παθήσεων. Πολλά από αυτά τα φαρμακευτικά προϊόντα που προέρχονται από μανιτάρια παράγονται τώρα από μεγάλες ιαπωνικές, κορεατικές και κινεζικές φαρμακευτικές εταιρείες. Πολλά από αυτά τα προϊόντα χρησιμοποιούνται παγκοσμίως από ολιστικά προσανατολισμένους γιατρούς, χειροπράκτες, βοτανολόγους και φυσιοπαθητικούς γιατρούς σε ένα κλινικό περιβάλλον. Μέχρι σήμερα, η Δυτική ιατρική έχει κάνει ελάχιστη χρήση αυτών των προϊόντων εν μέρει λόγω της πολύπλοκης δομής τους και της έλλειψης αποδεκτής φαρμακευτικής καθαρότητας.

Τα μανιτάρια δεν αποτελούν ταξινομική ομάδα, αλλά περιλαμβάνουν πάνω από 12.000 είδη που έχουν μακροσκοπικά καρπικά σώματα, τα γνωστά μας μανιτάρια, τα οποία είναι αρκετά μεγάλα ώστε να φαίνονται με γυμνό μάτι. Τα μανιτάρια αξιολογούνται όλο και περισσότερο στη Δύση για τη θρεπτική τους αξία και την αποδοχή τους καθώς και για τις φαρμακολογικές τους ιδιότητες. Όλο και περισσότερο, πολλά θεωρούνται διατροφικά ως λειτουργικά τρόφιμα καθώς και ως πηγή φυσιολογικά ωφέλιμων και μη επεμβατικών φαρμάκων, ενώ άλλα είναι σαφώς μη βρώσιμα αλλά θεωρούνται καθαρά ως πηγή ιατρικά ευεργετικών ενώσεων. Μερικές από τις πιο πρόσφατα απομονωμένες και ταυτοποιημένες ενώσεις που προέρχονται από τα φαρμακευτικά μανιτάρια έχουν δείξει πολλά υποσχόμενες ανοσοτροποποιητικές, αντικαρκινικές, καρδιαγγειακές, αντιικές, αντιβακτηριακές, αντιπαρασιτικές, ηπατοπροστατευτικές και αντιδιαβητικές ιδιότητες. Οι σύγχρονες επιστημονικές μελέτες των φαρμακευτικών μανιταριών έχουν επεκταθεί εκθετικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες κυρίως στην Ιαπωνία, την Κορέα και την Κίνα αλλά και στις ΗΠΑ και οι επιστημονικές εξηγήσεις για το πώς αυτές οι ενώσεις λειτουργούν στο ζωικό και ανθρώπινο σύστημα εμφανίζονται όλο και περισσότερο σε επιστημονικές μελέτες και επιστημονικές κριτικές στα ιατρικά περιοδικά.

Οι πολυσακχαρίτες που προέρχονται από μανιτάρια θεωρούνται πλέον ως ενώσεις που είναι ικανές να ρυθμίζουν τις ανοσολογικές αποκρίσεις των ζώων και των ανθρώπων και να αναστέλλουν ορισμένες αναπτύξεις όγκων. Ενώ οι γλυκάνες των μανιταριών είναι ως επί το πλείστον μη κυτταροτοξικές, δεν ισχύει το ίδιο για τα σύμπλοκα γλυκάνης-πρωτεΐνης. Όλες αυτές οι ενώσεις, ωστόσο, έχει αποδειχθεί ότι ενισχύουν τις έμφυτες (μη ειδικές) και επίκτητες (ειδικές) ανοσολογικές αποκρίσεις του ξενιστή και ενεργοποιούν πολλά είδη ανοσοκυττάρων που είναι σημαντικά για τη διατήρηση της ομοιόστασης, πχ. κύτταρα ξενιστές (όπως κυτταροτοξικά μακροφάγα, μονοκύτταρα, ουδετερόφιλα, φυσικά κύτταρα φονείς, δενδριτικά κύτταρα) και χημικοί αγγελιοφόροι (κυτοκίνες όπως ιντερλευκίνες, ιντερφερόνες, παράγοντες διέγερσης αποικιών) που προκαλούν αποκρίσεις συμπληρώματος και οξείας φάσης. Επίσης, μπορούν να θεωρηθούν ως επαγωγείς πολλαπλών κυτοκινών ικανοί να επάγουν γονιδιακή έκφραση διαφόρων ανοσοτροποποιητικών κυτοκινών και υποδοχέων κυτοκίνης. Τα λεμφοκύτταρα που διέπουν την παραγωγή αντισωμάτων (β-κύτταρα) και την κυτταροτοξικότητα που προκαλείται από κύτταρα (Τ-κύτταρα) διεγείρονται επίσης. Ωστόσο, για τις περισσότερες από τις αντικαρκινικές ενώσεις που προέρχονται από μανιτάρια, δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί λεπτομερής κατανόηση του ακριβούς τρόπου δράσης τους.

Ενώ πολλοί πολυσακχαρίτες μανιταριών έχουν αποδειχθεί ότι έχουν σημαντική αντινεοπλασματική δράση σε αρκετούς ξενογράφους, μόνο ένας περιορισμένος αριθμός έχει υποβληθεί σε κλινικές δοκιμές. Προς το παρόν, τα κύρια προϊόντα που υποβάλλονται για κλινικές δοκιμές περιλαμβάνουν το Lentinan από τα φρουτοσώματα Lentinus edodes, το Schizophyllan από το μυκηλιακό ζωμό Schizophyllum commune, το PSK και το PSP, από καλλιέργειες μυκηλίων Trametes versicolor και Grifron-D από καρποσώματα Grifola frondosa. Όλα έχουν περάσει από κλινικές δοκιμές Φάσης Ι, ΙΙ και ΙΙΙ κυρίως στην Ιαπωνία και την Κίνα αλλά τώρα στις ΗΠΑ. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις τα πρότυπα αυτών των δοκιμών ενδέχεται να μην πληρούν τις τρέχουσες δυτικές κανονιστικές απαιτήσεις. Σε πολλές περιπτώσεις υπήρξαν σημαντικές βελτιώσεις στην ποιότητα ζωής και στην επιβίωση. Όλο και περισσότερο, αρκετές από αυτές τις ενώσεις χρησιμοποιούνται τώρα εκτενώς στην Ιαπωνία, την Κορέα και την Κίνα, ως συμπληρωματικά στην τυπική ραδιοθεραπεία και χημειοθεραπεία. Ενώ οι περισσότερες από αυτές τις κλινικές μελέτες έχουν χρησιμοποιήσει εκχυλίσματα από μεμονωμένα φαρμακευτικά μανιτάρια, ορισμένες πρόσφατες μελέτες από την Ιαπωνία έχουν δείξει ότι μείγματα εκχυλισμάτων από διάφορα γνωστά φαρμακευτικά μανιτάρια, όταν λαμβάνονται ως συμπλήρωμα, έχουν δείξει ευεργετικά αποτελέσματα στην ποιότητα ζωής για κάποιο προχωρημένο καρκίνο στους ασθενείς.

Ίσως οι πιο ενθαρρυντικές παρατηρήσεις από τις περισσότερες από αυτές τις μελέτες είναι η ικανότητα των πολυσακχαριτών που προέρχονται από μανιτάρια όταν λαμβάνονται πριν και κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας ή/και της χημειοθεραπείας να μειώνουν σημαντικά τις παρενέργειες αυτών των θεραπειών.

Τα κριτήρια ασφαλείας για τους πολυσακχαρίτες μανιταριών έχουν μελετηθεί εξαντλητικά με ελάχιστα στοιχεία τοξικότητας. Σε κλινικές δοκιμές Φάσης Ι, αυτές οι ενώσεις εμφανίζουν αξιοσημείωτα λίγες ανεπιθύμητες ενέργειες. Αρκετοί καθαρισμένοι πολυσακχαρίτες μανιταριών βρίσκονται σε κλινική χρήση στην Ιαπωνία, την Κορέα, την Κίνα και πιο πρόσφατα στις ΗΠΑ εδώ και αρκετά χρόνια, χωρίς καμία αναφορά για βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη τοξικότητα.

Η κλινική αποτελεσματικότητα των πολυσακχαριτών μανιταριών θα εξαρτηθεί από την κατανόηση του ακριβούς πεδίου δράσης τους που μπορεί να επαληθευτεί μέσω in vitro και in vivo δοκιμών σε ζώα και ιστοκαλλιέργειες και κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους, με εύρος δόσης, με μεθόδους εκχύλισης, την πηγή και καθαρότητα του ακατέργαστου μυκητιακού υλικού, την διάρκεια και συχνότητα της χορήγησης και την ακρίβεια στην αντιστοίχιση των εκχυλισμάτων σε κάθε συγκεκριμένο ασθενή με βάση παραδοσιακές και σύγχρονες διαγνωστικές μεθόδους.

Αυτή εδώ η έκθεση, που ανατέθηκε αρχικά από την Cancer Research Campaign, στοχεύει να δώσει μια λεπτομερή και ολοκληρωμένη εκτίμηση αυτής της περίπλοκης περιοχής, που προέρχεται από την ανατολική και δυτική λογοτεχνία μαζί με την πρακτική εμπειρία των συγγραφέων. Ας ελπίσουμε ότι οι δυτικοί ογκολόγοι θα έχουν τώρα την ευκαιρία να αξιολογήσουν αυτόν τον τομέα θεραπείας του καρκίνου και να κρίνουν εάν θα έχει ρεαλιστικό ρόλο στα δυτικά ερευνητικά προγράμματα για τον καρκίνο.

Τέλος, από μια ολιστική θεώρηση, η κατανάλωση ολόκληρων βρώσιμων φαρμακευτικών μανιταριών ή εκχυλισμάτων ή συμπυκνωμάτων (συμπληρώματα διατροφής) μπορεί κάλλιστα να προσφέρει νέα, εξαιρετικά εύγευστα, θρεπτικά και ευεργετικά για την υγεία συστατικά στη δυτική διατροφή ως λειτουργικά τρόφιμα.

Περίληψη των κυριότερων σημείων

1. Αυτή η βιβλιογραφική μελέτη που ανατέθηκε από την Cancer Research Campaign τον Νοέμβριο του 2000, περιελάμβανε αναζήτηση σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων δημοσιευμένης βιβλιογραφίας (πχ. Medline, BIDS/WOS, Embase, Science Citation Index, British Library Net) και αναζήτηση σχετικών εξειδικευμένων περιοδικών (όπως περιγράφεται στο την πρόταση), πολλά από τα οποία δεν περιλαμβάνονται στις ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων. Πολλές πρωτότυπες και αξιολογημένες εργασίες ελήφθησαν από το Document Supply Center του British Library Net και σάρωση καταλόγων αναφοράς κατάλληλων άρθρων κριτικής, βιβλίων και άλλων σχετικών δημοσιεύσεων (συμπεριλαμβανομένων των πρακτικών συμποσίων και συνεδρίων). Πραγματοποιήθηκαν διαβουλεύσεις με βασικούς πληροφοριοδότες στο πεδίο, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Εκτός από το ότι έγραψε σε πολλούς διεθνώς κορυφαίους επιστήμονες σε αυτόν τον τομέα, ο καθηγητής Smith μίλησε με αρκετούς από αυτούς τους επιστήμονες σε ένα διεθνές συνέδριο που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στο Κίεβο, όπου παρουσίασε μια πρόσκληση για το συγκεκριμένο θέμα. Ωστόσο, ενώ οι περισσότερες από τις προαναφερθείσες στρατηγικές αποδείχθηκαν επιτυχημένες, απογοητευτήκαμε από την έλλειψη ανταπόκρισης από ορισμένα βασικά επιστημονικά και ιατρικά κέντρα στην Κίνα και την Ιαπωνία που διαθέτουν εξειδικευμένες γνώσεις στον συγκεκριμένο τομέα.

Πιστεύουμε ότι αυτή η βασική βιβλιογραφική μελέτη περιέχει τις καλύτερες ενημερωμένες πληροφορίες για τις θεραπευτικές ιδιότητες και την τρέχουσα ιατρική χρήση των φαρμακευτικών μανιταριών με ιδιαίτερη έμφαση στη θεραπεία του καρκίνου. Προτείνεται οι κρίσιμες πληροφορίες σε αυτήν την έκθεση να χρησιμοποιηθούν για τη σύνταξη κριτικών για κατάλληλα περιοδικά. Ως καταληκτική παρατήρηση, ενώ καταβλήθηκε κάθε προσπάθεια για να διασφαλιστεί ότι συγκεντρώθηκαν τα καλύτερα δημοσιευμένα δεδομένα για τα προαναφερθέντα, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το συγκεκριμένο πεδίο είναι τεράστιο και μπορεί να έχει χαθεί περιορισμένος αριθμός ενδιαφέρουσες εργασίες.

2. Επιστημονικά στοιχεία υποστηρίζουν την άποψη ότι η διατροφή ελέγχει και ρυθμίζει πολλές λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος και, κατά συνέπεια, συμμετέχει στη διατήρηση της κατάστασης καλής υγείας ή της ομοιόστασης.

3. Από αυτή τη συνειδητοποίηση της σχέσης μεταξύ διατροφής και ασθένειας έχει εξελιχθεί η έννοια των λειτουργικών τροφίμων και η ανάπτυξη της επιστήμης των λειτουργικών τροφίμων. Τα τρόφιμα ως φάρμακο υποστηρίζουν το παράδειγμα των λειτουργικών τροφίμων. Οι πρωταρχικοί στόχοι της επιστήμης των λειτουργικών τροφίμων είναι η διατήρηση της καλής υγείας, η βελτίωση της ομοιόστασης και η δημιουργία των συνθηκών για τη μείωση της νόσου. Φαίνεται ότι είναι αρκετά διαφορετικό από τις ιατρικές και φαρμακευτικές επιστήμες όπου οι στόχοι είναι κυρίως να επανόρθωση ή έλεγχος ασθενειών.

4. Τα μανιτάρια εκτιμώνται από καιρό ως εξαιρετικά γευστικά και θρεπτικά τρόφιμα από πολλές κοινωνίες. Στην Ανατολή, υπάρχει από καιρό η αναγνώριση ότι ορισμένα βρώσιμα και μη μανιτάρια μπορούν να έχουν βαθιά οφέλη για την υγεία. Όταν χρησιμοποιούνται ως τονωτικά, τα φαρμακευτικά μανιτάρια καταναλώνονται ολόκληρα ή κατά προτίμηση ως συμπυκνωμένα εκχυλίσματα και λειτουργούν ως συμπληρώματα διατροφής. Ένας περιορισμένος αριθμός ενώσεων υψηλής καθαρότητας που προέρχονται από ορισμένα φαρμακευτικά μανιτάρια χρησιμοποιούνται τώρα στην Ανατολή και τις ΗΠΑ ως προϊόντα φαρμακευτικής ποιότητας στην ιατρική – ειδικά, αλλά όχι αποκλειστικά, για τη θεραπεία του καρκίνου.

5. Η μυκητολογία ασχολείται με τη μελέτη των μυκήτων, ο όρος προέρχεται από την ελληνική λέξη μύκητας. Είναι ετερότροφα και απαιτούν οργανικές ενώσεις άνθρακα ποικίλου βαθμού πολυπλοκότητας για την ανάπτυξη και την αναπαραγωγή. Οι περισσότεροι μύκητες υπάρχουν ως μικροσκοπικά νημάτια ή υφές που σχηματίζουν ένα σύνθετο μυκήλιο ή δίκτυο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα μυκήλια σχηματίζουν μεγάλες περίπλοκες δομές, όπως φαίνεται στα μανιτάρια. Αυτή η έκθεση ασχολείται αποκλειστικά με τα μεγάλα σαρκώδη μανιτάρια, ειδικά τα φαρμακευτικά μανιτάρια.

6. Η χρήση ψυχοτρόπων μανιταριών από τον άνθρωπο χρονολογείται πολύ πίσω στην αρχαιότητα με τις αρχαιότερες αναφορές να χρονολογούνται από την Παλαιολιθική εποχή. Υπάρχει μια εκτενής βιβλιογραφία που εμπλέκει ορισμένα μανιτάρια σε αρχαίες θρησκευτικές πεποιθήσεις και πρακτικές.

7. Η συνεπής παραγωγή επιτυχημένων καλλιεργειών μανιταριών βασίζεται στην επιστημονική γνώση και στην πρακτική εμπειρία. Μέχρι σήμερα έχουν καλλιεργηθεί εμπορικά περίπου 35 είδη μανιταριών με περίπου 20 σε βιομηχανική κλίμακα. Τα περισσότερα από αυτά τα είδη είναι και βρώσιμα και διαθέτουν φαρμακευτικές ιδιότητες.

8. Η καλλιέργεια μανιταριών περιλαμβάνει πολλές διαφορετικές λειτουργίες, καθεμία από τις οποίες πρέπει να εκτελεστεί με ακρίβεια, προκειμένου η επιχείρηση να είναι επιτυχής, πχ. επιλογή και συντήρηση στελεχών, παραγωγή γόνου, παραγωγή μανιταριών (καλλιέργεια σε κορμούς και καλλιέργεια σε εμπλουτισμένο πριονίδι) και διαχείριση καλλιεργειών για παραγωγή. Η παραγωγή μυκηλίου με ζύμωση υγρής δεξαμενής χρησιμοποιείται τώρα όλο και περισσότερο για την παραγωγή πιο ομοιόμορφων φαρμακευτικών προϊόντων. Η ικανότητα χρήσης καθαρών υποστρωμάτων και ελεγχόμενων περιβαλλόντων ανάπτυξης θα βοηθήσει στην τελική καθαρότητα των προϊόντων.

9. Η πρακτική της χρήσης μυκήτων, ιδιαίτερα μανιταριών, στην Κινεζική Παραδοσιακή Ιατρική (Chinese Traditional Medicine, TCM), χρονολογείται από την αρχαιότητα και έχει καταγραφεί σε αρχαία κινεζικά χειρόγραφα. Η αυξημένη επιστημονική και ιατρική έρευνα τις τελευταίες δεκαετίες, ειδικά στην Ιαπωνία, την Κορέα και την Κίνα και πιο πρόσφατα στις ΗΠΑ, επιβεβαιώνει την αποτελεσματικότητα και προσδιορίζει τα βιοενεργά μόρια.

10. Τα κύρια φαρμακευτικά μανιτάρια, τόσο βρώσιμα όσο και μη, απεικονίζονται εν συντομία για να προσδιοριστεί η ιστορική τους χρήση και η τρέχουσα εμπορική και ιατρική αποδοχή τους, πχ. Ganoderma lucidum (Reishi ή Ling Zhi), Lentinus (Lentinula) edodes (Shiitake), Phellinus linteus, Porio cocos, Auricularia auricula, Hericium erinaceus, Grifola frondosa (Maitake), Flammulina velutipes, Pleurotus musteres (Ostreatus) versicolor, Tremella fuciformis, Schizophyllum commune και το Cordyceps sinensis.

11. Οι πρόσφατες βελτιώσεις στη χημική τεχνολογία επέτρεψαν την απομόνωση και τον καθαρισμό των σχετικών ενώσεων (ιδιαίτερα των πολυσακχαριτών) που περιέχουν αποδεδειγμένες αντικαρκινικές δράσεις. Τα περισσότερα φαίνεται να δρουν ως ενισχυτές του ανοσοποιητικού συστήματος, αν και μερικά μπορεί να έχουν άμεσες κυτταροτοξικές επιδράσεις στα καρκινικά κύτταρα. Μόνο ένας μικρός αριθμός έχει προχωρήσει επιτυχώς σε αντικειμενική κλινική αξιολόγηση σε δοκιμές.

12. Οι πολυσακχαρίτες κατά του όγκου που απομονώνονται από μανιτάρια (φρούτο σώμα, βυθισμένος, καλλιεργημένη μυκηλιακή βιομάζα ή υγρός ζωμός καλλιέργειας) είναι είτε υδατοδιαλυτές β-D-γλυκάνες, β-D-γλυκάνες με ετεροσακχαριτικές αλυσίδες ξυλόζης, μαννόζης, γαλακτόζης ή σύμπλοκα ουρονικού οξέος ή β-D-γλυκάνης-πρωτεΐνης -πρωτεογλυκάνες. Μερικά είναι βιοδιαθέσιμα από το στόμα.

13. Οι μέθοδοι εκχύλισης και καθαρισμού των διάφορων πολυσακχαριτών είναι τώρα καλά επεξεργασμένες. Οι κύριες ιατρικά σημαντικές ενώσεις πολυσακχαριτών που έχουν υποβληθεί σε κλινικές δοκιμές περιλαμβάνουν το Lentinan (Lentinus edodes), το Schizophyllan (Schizophyllum commune), το PSK και το PSP (Trametes versicolor) και το Grifron-D (Grifola frondosa). Ενώσεις από άλλα φαρμακευτικά μανιτάρια με αποδεδειγμένες αντικαρκινικές ιδιότητες έχουν μελετηθεί σε προκλινικά μοντέλα και θα υποβάλλονται όλο και περισσότερο για κλινικές δοκιμές.

14. Η γλυκάνη και τα πολυσακχαροπεπτίδια που προέρχονται από μανιτάρια μπορούν να δράσουν ως ανοσοτροποποιητές. Η ικανότητα αυτών των ενώσεων να ενισχύουν ή να καταστέλλουν τις εκτελεστικές συνοπτικές ανοσοαποκρίσεις μπορεί να εξαρτάται από έναν αριθμό παραγόντων όπως η δόση, η οδός χορήγησης, ο χρόνος και η συχνότητα χορήγησης, ο μηχανισμός δράσης ή η θέση δραστηριότητας. Αρκετές ενώσεις μανιταριών έχει αποδειχθεί ότι ενισχύουν τις έμφυτες (μη ειδικές) και επίκτητες (ειδικές) ανοσολογικές αποκρίσεις του ξενιστή και ενεργοποιούν πολλά είδη ανοσοκυττάρων που είναι σημαντικά για τη διατήρηση της ομοιόστασης, πχ. κύτταρα-ξενιστές (όπως το κυτταροτοξικομακροφάγα, μονοκύτταρα, ουδετερόφιλα, φυσικά φονικά κύτταρα, δενδριτικά κύτταρα) και χημικούς αγγελιοφόρους (κυτοκίνες όπως ιντερλευκίνες, ιντερφερόνη, παράγοντες διέγερσης αποικιών) που πυροδοτούν αποκρίσεις συμπληρώματος και οξείας φάσης. Μπορούν επίσης να θεωρηθούν ως επαγωγείς πολλαπλών κυτοκινών ικανοί να επάγουν γονιδιακή έκφραση διαφόρων ανοσοτροποποιητικών κυτοκινών και υποδοχέων κυτοκίνης. Τα λεμφοκύτταρα που διέπουν την παραγωγή αντισωμάτων (β-κύτταρα) και την κυτταροτοξικότητα που προκαλείται από κύτταρα (Τ-κύτταρα) διεγείρονται επίσης.

15. Η Lentinan και η Schizophyllan είναι ανοσοενισχυτές προσανατολισμένοι στα Τ-κύτταρα και απαιτούν ένα λειτουργικό συστατικό Τ-κυττάρων για βιολογική δραστηριότητα μέσω της αύξησης της παραγωγής βοηθητικών Τ-κυττάρων, της αυξημένης παραγωγής μακροφάγων που οδηγεί σε διέγερση πρωτεϊνών οξείας φάσης και παραγόντων διέγερσης αποικιών που με τη σειρά τους επηρεάζουν τον πολλαπλασιασμό των μακροφάγων, των ουδετερόφιλων και των λεμφοκυττάρων και την ενεργοποίηση του συστήματος του συμπληρώματος.

16. Το PSK και το PSP είναι ισχυροί ανοσοδιεγέρτες με ειδική δράση για τα Τ-κύτταρα και για τα αντιγονοπαρουσιαστικά κύτταρα όπως τα μονοκύτταρα και τα μακροφάγα. Η βιολογική τους δράση χαρακτηρίζεται από την ικανότητά τους να αυξάνουν τον αριθμό των λευκών αιμοσφαιρίων, την παραγωγή ιντερφερόνης-υ και ιντερλευκίνης-2 και καθυστερημένου τύπου αντιδράσεις υπερευαισθησίας.

17. Υπήρξαν εκτενείς in vivo μελέτες που καταδεικνύουν την αντικαρκινική δράση των πολυσακχαριτών γλυκάνης και των πολυσακχαριτών-πεπτιδίων σε ζωικά μοντέλα ειδικής σύνοψης. Αυτές οι μελέτες υποδηλώνουν έντονα έναν ανοσοτροποποιητικό τρόπο δράσης. Ωστόσο, σε in vitro μελέτες σε διάφορες καρκινικές κυτταρικές σειρές, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις για άμεσες κυτταροτοξικές επιδράσεις στα καρκινικά κύτταρα για ορισμένους, αλλά όχι όλους, από τους πολυσακχαρίτες.

18. Ενώ όλοι οι ιδιόκτητοι πολυσακχαρίτες μανιταριών που χρησιμοποιούνται επιτυχώς σε θεραπείες καρκίνου ζώων και ανθρώπων είναι αποτελεσματικοί με ενδοφλέβια οδό, αρκετοί μπορούν επίσης να είναι αποτελεσματικοί από το στόμα.

19. Πολλοί από τους πολυσακχαρίτες μανιταριών έχουν προχωρήσει σε κλινικές δοκιμές Φάσης Ι, ΙΙ και ΙΙΙ κυρίως στην Ιαπωνία και την Κίνα αλλά τώρα στις ΗΠΑ. Το Lentinan (L. edodes) έχει επιδείξει ισχυρή αντικαρκινική δράση σε ένα ευρύ φάσμα ξενογραφίας και με κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους, όπου έχει αποδειχθεί επιτυχές στην παράταση της επιβίωσης, ειδικά σε αυτούς τους ασθενείς με καρκίνο του στομάχου και του παχέος εντέρου. Το Lentinan έχει εγκριθεί ως φάρμακο στην Ιαπωνία και θεωρείται σημαντική επικουρική θεραπεία για αρκετούς καρκίνους. Το Schizophyllan (S. commune) έχει αποδειχθεί χρήσιμο για υποτροπιάζοντα και ανεγχείρητο καρκίνο του στομάχου, καθώς και για την αύξηση του χρόνου επιβίωσης ασθενών με καρκίνους κεφαλής και λαιμού. Καμία από αυτές τις ενώσεις δεν παρουσιάζει σημαντικές παρενέργειες.

20. Υπάρχουν πολλές εν εξελίξει κλινικές δοκιμές με Grifron-D, GD (G. frondosa) για καρκίνους του μαστού, του προστάτη, του πνεύμονα, του ήπατος και του στομάχου σε εξέλιξη στην Ιαπωνία και τις ΗΠΑ. Τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά. Σε in vitro μελέτες το GD φαίνεται να αδρανοποιεί τη γλυοξαλάση Ι, ένα ένζυμο που πιστεύεται ότι μεταβολίζει τις χημειοθεραπευτικές ενώσεις που χρησιμοποιούνται κατά των καρκινικών κυττάρων, ενισχύοντας έτσι δυνητικά τη βιοδιαθεσιμότητα τους.

21. Δύο ενώσεις, το PSK και το PSP (που προέρχονται από καλλιέργειες μυκηλίου του T. versicolor) έχουν δείξει αξιόλογες αντικαρκινικές ιδιότητες όταν χορηγούνται με παραδοσιακούς χημειοθεραπευτικούς παράγοντες χωρίς αυξήσεις στις παρενέργειες. Το συμπύκνωμα PSK έχει χρησιμοποιηθεί επιτυχώς σε κλινικές δοκιμές Φάσης Ι, ΙΙ και ΙΙΙ με καρκίνους του στομάχου, του οισοφάγου, του ρινοφάρυγγα, του παχέος εντέρου, του ορθού και του πνεύμονα και με υποσύνολα καρκίνου του μαστού. Το PSK έδωσε προστασία έναντι της ανοσοκαταστολής που συνήθως σχετίζεται με τη χειρουργική επέμβαση και τη μακροχρόνια χημειοθεραπεία. Το PSK συνεχίζει να χρησιμοποιείται εκτενώς στην Ιαπωνία ως συμπλήρωμα στην τυπική ραδιοθεραπεία και χημειοθεραπεία. Το PSP έχει μελετηθεί εκτενώς από Κινέζους επιστήμονες και ογκολόγους, με ελάχιστα στοιχεία για παρενέργειες. Κλινικές δοκιμές έχουν δείξει αποτελεσματικότητα σε γαστρικούς, οισοφαγικούς και μη μικροκυτταρικούς καρκίνους του πνεύμονα (NSCLC) και το PSP έχει αναγνωριστεί ως φάρμακο από το κινεζικό Υπουργείο Δημόσιας Υγείας.

22. Μια σημαντική παρατήρηση από αυτές τις μελέτες είναι η φαινομενική ικανότητα όλων των παραπάνω πολυσακχαριτών που προέρχονται από μανιτάρια όταν χορηγούνται με ακτινοθεραπεία ή/και χημειοθεραπεία να μειώνουν σημαντικά τις παρενέργειες που αντιμετωπίζουν τόσο συχνά οι ασθενείς.

23. Ενώ ο ρόλος των φαρμακευτικών μανιταριών στην ανοσοτροποποίηση και τις αντικαρκινικές δραστηριότητες αντιπροσωπεύει το κεντρικό θέμα αυτής της έκθεσης, είναι σκόπιμο να παρατηρηθεί ότι πολλά από τα φαρμακευτικά μανιτάρια έχουν εκτιμηθεί ιδιαίτερα για άλλες φαρμακευτικές ιδιότητες, όπως η υπερχοληστερολαιμία, η υψηλή αρτηριακή πίεση, ο διαβήτης, κατά των ιών, των βακτηρίων και των αντιοξειδωτικών και των ελεύθερων ριζών. καθένα από αυτά τα χαρακτηριστικά συζητείται εν συντομία.

24. Τα κριτήρια ασφάλειας για τις β-γλυκάνες που προέρχονται από μανιτάρια έχουν διεξαχθεί εξαντλητικά σε προκλινικά πειράματα. Έχουν διεξαχθεί δοκιμές οξείας, υποξείας και χρόνιας τοξικότητας μαζί με τη χορήγηση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και της γαλουχίας χωρίς ανεπιθύμητες ενέργειες. Δεν υπήρξαν αναφυλακτικές αντιδράσεις και καμία επίδραση στις δοκιμασίες μεταλλαξιογένεσης και αιμόλυσης, στην πήξη του αίματος και σε ένα ευρύ φάσμα άλλων ρυθμιστικών εργαστηριακών δοκιμών. Δεν υπήρχαν ενδείξεις γονοτοξικότητας. Παρόμοια αποτελέσματα έχουν ληφθεί και με άλλες β-γλυκάνες. Όταν εφαρμόζονται σε ανθρώπους σε κλινικές δοκιμές Φάσης I, οι β-γλυκάνες εμφανίζουν αξιοσημείωτα λίγες ανεπιθύμητες κλινικές αντιδράσεις.

25. Οι ισχύοντες νόμοι για τα συμπληρώματα διατροφής στην Ευρώπη, την Ιαπωνία και τις ΗΠΑ συζητούνται με αναφορά στα φυτικά προϊόντα και τα προϊόντα μανιταριών.

26. Η ασφάλεια όλων των φαρμακευτικών μανιταριών ή των εκχυλισμάτων τους δεν μπορεί να εγγυηθεί απλώς και μόνο επειδή έχουν χρησιμοποιηθεί για πολλούς αιώνες με προφανή ασφάλεια. Οι πρόσφατες προτάσεις εξέτασαν προσεκτικά την ιστορική χρήση και εξέθεσαν λόγους για την υιοθέτηση μιας πιο προληπτικής προσέγγισης, αλλά ταυτόχρονα υποδεικνύουν τη μελλοντική πορεία για την εξασφάλιση επαρκούς ασφάλειας και αποτελεσματικότητας για την επέκταση της χρήσης συμπληρωμάτων διατροφής και φαρμακευτικών προϊόντων μανιταριών.

27. Το κύριο πλεονέκτημα της χρήσης προϊόντων μανιταριών όσον αφορά την ασφάλεια (σε σύγκριση με φυτικά παρασκευάσματα) είναι:

• Η συντριπτική πλειοψηφία των φαρμακευτικών μανιταριών καλλιεργείται εμπορικά (δεν συλλέγονται από τη φύση). Αυτό εγγυάται σωστή αναγνώριση και σχετικά αγνά, ανόθευτα / καθαρά προϊόντα.
• Τα μανιτάρια πολλαπλασιάζονται εύκολα αγενώς και, έτσι, διατηρούνται σε έναν κλώνο. Το μυκήλιο μπορεί να αποθηκευτεί για μεγάλο χρονικό διάστημα και η γενετική και βιοχημική συνοχή μπορεί να ελεγχθεί με την πάροδο του χρόνου.
• Η ικανότητα να καλλιεργούνται τα περισσότερα φαρμακευτικά μανιτάρια ως μυκήλιο σε ζυμωτήρες υπό ελεγχόμενες συνθήκες με επακόλουθη βελτιωμένη καθαρότητα του προϊόντος. Αυτή μπορεί κάλλιστα να είναι μια σημαντική μελλοντική τάση στον σχηματισμό φαρμακευτικών προϊόντων μανιταριών.

28. Αρκετοί απομονωμένοι πολυσακχαρίτες μανιταριών βρίσκονται σε κλινική χρήση στην Ιαπωνία, την Κίνα και τις ΗΠΑ εδώ και αρκετά χρόνια, χωρίς να υπάρχουν αναφορές για σημαντικές βραχυπρόθεσμες ή μακροπρόθεσμες δυσμενείς επιπτώσεις.

29. Λόγω του μεγάλου ενδιαφέροντος για τα φαρμακευτικά μανιτάρια και της απουσίας εξειδικευμένου περιοδικού στον τομέα αυτό, ένα ειδικό περιοδικό αφιερωμένο στα φαρμακευτικά μανιτάρια, το The International Journal of Medicinal Mushrooms (IJMM) ιδρύθηκε το 1999 από την Begell House (ΗΠΑ) (www.begellhouse.com). Το IJMM αναδεικνύει νέες προοπτικές στον τομέα της μυκητολογίας και της ιατρικής. Στις 12-14 Σεπτεμβρίου 2001, πραγματοποιήθηκε στο Κίεβο της Ουκρανίας Διεθνές Συνέδριο σχετικά με τις “Προοπτικές των φαρμακευτικών μανιταριών στην υγειονομική περίθαλψη και τη διατροφή στον 21ο αιώνα”. Τριακόσιοι σαράντα οκτώ επιστήμονες από 38 χώρες παρουσίασαν τα αποτελέσματα αυτής της συναρπαστικής και αναπτυσσόμενης επιστήμης.

Περιεχόμενα

Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή

• Αυτό το κεφάλαιο εξετάζει συνοπτικά τη σχέση της διατροφής με την υγεία και ορίζει την έννοια των λειτουργικών τροφίμων. Ένα συμπλήρωμα διατροφής θεωρείται ως προσθήκη στη διατροφή για την ενίσχυση της υγείας. Τα τρόφιμα ως φάρμακο υποστηρίζουν το παράδειγμα των λειτουργικών τροφίμων. Η αναγνώριση των φαρμακευτικών μανιταριών ως λειτουργικών τροφίμων ή ως συμπληρωμάτων διατροφής συζητείται πλήρως ιδιαίτερα στην έννοια της κινεζικής ολιστικής ιατρικής και της σύγχρονης ανοσολογίας.

Κεφάλαιο 2. Η φύση των μυκήτων με ιδιαίτερη έμφαση στα μανιτάρια

• Αυτό το κεφάλαιο στοχεύει να δώσει μια βασική κατανόηση των μυκήτων, της δομής και του τρόπου ανάπτυξης τους με ιδιαίτερη έμφαση στους μύκητες των μανιταριών. Ο ρόλος των μανιταριών στη φύση σκιαγραφείται με αναφορά στις κύριες μορφές διατροφής. Οι ιστορικές χρήσεις των ψυχοτρόπων μανιταριών στις πρώιμες μορφές θρησκείας περιγράφονται μαζί με τη χρήση άλλων μανιταριών ως είδη τροφίμων και φαρμάκων.

Κεφάλαιο 3. Φαρμακευτικά σημαντικά μανιτάρια

• Πολλά βρώσιμα και μη μανιτάρια χρησιμοποιούνται από καιρό σε όλο τον κόσμο, ειδικά στην Ανατολή, για ιατρικούς σκοπούς. Αυτό το κεφάλαιο παρέχει μια σύντομη περίληψη των πιο σημαντικών και ευρέως χρησιμοποιούμενων ειδών. Σε κάθε περίπτωση, η ιστορική και η τρέχουσα παραδοσιακή χρήση τους εξετάζεται μαζί, όπου χρειάζεται, με τις εμπορικές και σύγχρονες ιατρικές εφαρμογές τους. Σημαντικά φαρμακευτικά προϊόντα με αποδεδειγμένες ιατρικές εφαρμογές έχουν προέλθει από τα Ganoderma spp., Lentinus edodes, Schizophyllum commune, Tremella fusiformis, Trametes versicolor και Grifola frondosa και πιο πρόσφατα Phellinus και Hericium erinaceus.

Κεφάλαιο 4. Τεχνολογία καλλιέργειας μανιταριών

• Αυτό το κεφάλαιο ασχολείται με τις αρχές και τις πρακτικές καλλιέργειες γκουρμέ και φαρμακευτικών μανιταριών. Τονίζει ότι η επιτυχημένη καλλιέργεια περιλαμβάνει την αλληλεπίδραση επιστημονικής γνώσης και πρακτικής εμπειρίας. Η ετήσια παγκόσμια παραγωγή γκουρμέ και φαρμακευτικών μανιταριών υπολογίζεται τώρα πάνω από 14 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ. Οι εργασίες που είναι απαραίτητες για την επιτυχή καλλιέργεια περιλαμβάνουν: επιλογή σπορίων ή ποικιλιών μανιταριών, συντήρηση μυκηλιακών καλλιεργειών, ανάπτυξη γόνου ή εμβολίου, προετοιμασία καλλιεργητικού μέσου, ενοφθαλμισμός και αποικισμός και διαχείριση της καλλιέργειας για βέλτιστη παραγωγή. Ωστόσο, για μεγαλύτερη φαρμακευτική αποδοχή, αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ότι ο σχηματισμός προϊόντος μέσω μυκηλιακής βιομάζας που αναπτύσσεται σε ζυμωτήρα θα είναι η προτιμώμενη επιλογή σε πολλές περιπτώσεις.

Κεφάλαιο 5. Εκχύλιση, ανάπτυξη και χημεία αντικαρκινικών ενώσεων από φαρμακευτικά μανιτάρια

• Οι κύριες αντικαρκινικές ενώσεις που απομονώνονται σήμερα από τα καρπικα σώματα μανιταριών, βυθισμένη πολιτιστική μυκηλιακή βιομάζα ή υγρός ζωμός καλλιέργειας έχουν ταυτοποιηθεί είτε ως υδατοδιαλυτές β-D-γλυκάνες με ετεροσακχαριτικές αλυσίδες ξυλόζης, μαννόζης, γαλακτόζης ή ουρονικού οξέος ή σύμπλοκα β-D-γλυκάνης-πρωτεΐνης – πρωτεογλυκάνες. Περιγράφονται οι μέθοδοι εκχύλισης και καθαρισμού. Τα επίπεδα αντικαρκινικής δράσης σχετίζονται με το μοριακό βάρος, τον βαθμό διακλάδωσης και τη διαλυτότητα στο νερό των αντίστοιχων μορίων. Οι κύριες ιατρικά σημαντικές ενώσεις πολυσακχαριτών που έχουν επιτύχει κλινική συνάφεια, πχ. συζητούνται οι Lentinan, Schizophyllan, PSK και PSP και Grifron-D.

Κεφάλαιο 6. Ανοσοστροφικές δραστηριότητες γλυκανών μανιταριών και συμπλόκων πολυσακχαρίδων-πρωτεϊνών σε ζώα και ανθρώπους

• Αυτό το κεφάλαιο εστιάζει στην ικανότητα των εκχυλισμάτων από φαρμακευτικά μανιτάρια να διεγείρουν ή να ρυθμίζουν τις ανοσολογικές αποκρίσεις του ξενιστή. Περιγράφονται πολυάριθμοι βιοενεργοί πολυσακχαρίτες ή σύμπλοκα πολυσακχαρίτη-πρωτεΐνης από φαρμακευτικά μανιτάρια που φαίνεται να ενισχύουν τις εγγενείς και κυτταρομεσολαβούμενες ανοσολογικές αποκρίσεις και παρουσιάζουν αντικαρκινικές δραστηριότητες σε ζώα και ανθρώπους. Η διέγερση των συστημάτων ανοσοποιητικής άμυνας του ξενιστή από βιοενεργά πολυμερή από φαρμακευτικά μανιτάρια έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ωρίμανση, τη διαφοροποίηση και τον πολλαπλασιασμό πολλών ειδών ανοσοκυττάρων στον ξενιστή. Πολλά από αυτά τα πολυμερή μανιταριών αναφέρθηκε προηγουμένως ότι έχουν ανοσοθεραπευτικές ιδιότητες διευκολύνοντας την αναστολή της ανάπτυξης και την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων. Πρόσφατη έρευνα έδειξε επίσης ότι ορισμένα από αυτά τα πολυμερή που προέρχονται από μανιτάρια μπορεί να έχουν άμεσες κυτταροτοξικές επιδράσεις στα καρκινικά κύτταρα. Ενώ ο μηχανισμός των αντικαρκινικών τους δράσεων δεν είναι ακόμη πλήρως κατανοητός, η διέγερση και η ρύθμιση των βασικών ανοσολογικών αποκρίσεων του ξενιστή από αυτά τα πολυμερή μανιταριών φαίνεται κεντρική. Αν και κάπως αμφιλεγόμενα, πρόσφατα στοιχεία υποδηλώνουν ότι τα πολυμερή μανιταριών (β-γλυκάνες) μπορεί να πυροδοτήσουν τη διέγερση πολλών ειδών ανοσοκυττάρων σε ζώα και ανθρώπους δεσμεύοντας έναν συγκεκριμένο κυτταρικό υποδοχέα γνωστό ως υποδοχέα συμπληρώματος τύπου 3 ή CR3.

Κεφάλαιο 7. Ο ρόλος των πολυσακχαριτών που προέρχονται από τα φαρμακευτικά μανιτάρια στον καρκίνο

• Αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζει τις τρέχουσες πληροφορίες σχετικά με τη χρήση διαφόρων πολυσακχαριτών μανιταριών στη θεραπεία του καρκίνου. Πολλές ανθρώπινες καρκινικές κυτταρικές σειρές έχουν μελετηθεί και σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν αποδειχθεί άμεσες κυτταροτοξικές επιδράσεις. Πολλές από τις ενώσεις πολυσακχαριτών μανιταριών έχουν προχωρήσει σε κλινικές δοκιμές Φάσεων I, II και III και αρκετές χρησιμοποιούνται εκτενώς στην Ασία για τη θεραπεία διαφόρων καρκίνων. Αναμένεται ότι τέτοιες ιδιόκτητες ενώσεις μανιταριών θα χρησιμοποιηθούν κυρίως ως συμπληρωματικές ή συμπληρωματικές θεραπείες που θα χρησιμοποιηθούν εκτός από την κύρια φροντίδα.

Κεφάλαιο 8. Πρόσθετες φαρμακευτικές ιδιότητες

• Εκχυλίσματα από πολλά φαρμακευτικά μανιτάρια έχουν χρησιμοποιηθεί από καιρό για ένα ευρύ φάσμα παθήσεων στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική. Οι σύγχρονες επιστημονικές και ιατρικές μελέτες υποστηρίζουν όλο και περισσότερο πολλούς από αυτούς τους ισχυρισμούς για την υγεία. Οι κύριοι τομείς των ιατρικών μελετών περιλαμβάνουν τη μείωση της αρτηριακής πίεσης, τη μείωση της χοληστερόλης, την ηπατική προστατευτική, αντιϊνωτική, αντιφλεγμονώδη, αντιδιαβητική και αντιμικροβιακή δράση.

Κεφάλαιο 9. Ρυθμιστικά και κριτήρια ασφάλειας για λειτουργικά τρόφιμα και συμπληρώματα και φάρμακα. Ο ρόλος για τα φαρμακευτικά μανιτάρια

• Οι ρυθμιστικές πτυχές και οι πτυχές ασφάλειας των συμπληρωμάτων διατροφής γενικά αναθεωρούνται με αναφορά στους νόμους της Ευρώπης, των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας. Τα φυτικά εκχυλίσματα λαμβάνονται ιδιαίτερα υπόψη και οι πληροφορίες των καταναλωτικών προϊόντων πρέπει να αναφέρουν ιδιαίτερα τα δραστικά συστατικά, τη δοσολογία, τον τρόπο χορήγησης κλπ. Τα συμπληρώματα διατροφής από φαρμακευτικά μανιτάρια αναλύονται λεπτομερώς και εξετάζονται οι τρέχουσες προσεγγίσεις για την ασφάλεια. Ένα κεντρικό χαρακτηριστικό του υποτιθέμενου φαρμακευτικού ή χημειοπροληπτικού ρόλου των εκχυλισμάτων μανιταριών πρέπει να είναι η αναμφισβήτητη συνεργατική αλληλεπίδραση των πολλών συστατικών.

Κεφάλαιο 10. Συμπεράσματα

• Παράρτημα 1. Επισκόπηση του ανθρώπινου ανοσοποιητικού συστήματος
• Παράρτημα 2. Τυπική δοκιμασία αντινεοπλασματικής δραστηριότητας σε Sarcoma 180/ποντίκια
• Παράρτημα 3. Φαρμακευτικά μανιτάρια και χημειοπρόληψη του καρκίνου

(το βιβλίο σε μορφή αρχείου PDF)